🌀 હાઈકુ
➽ ગુજરાતી ભાષાનો "સૌથી નાનો" સાહિત્ય પ્રકાર."
➽ બંધારણ : 5-7-5 (17 અક્ષર).
➽ ગુજરાતી ભાષામાં પ્રથમ હાઈકુ "સોનેરી ચાંદ રૂપેરી સુરજ" સ્નેહરશ્મિ રચિત.
🌀શબ્દકોષ
➽ સૌપ્રથમ નર્મદ રચિત "નર્મકોશ".
➽ ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં ગાંધીજીની પ્રેરણાથી "સાર્થ જોડણી કોષ" તૈયાર થયો.
➽ ગોંડલના મહારાજા ભગતસિંહજીએ ગુજરાતી ભાષાનો સૌથી મોટો શબ્દકોષ "ભગવત ગૌમંડલ"ની રચના કરાવી. જે 9 ભાગમાં વહેંચાયેલો છે. તૈયાર કરવામાં 26 વર્ષ લાગ્યા. (1928-1954).
🌀મહાનવલકથા
➽ ઈ.સ. 1887 માં ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીએ "સરસ્વતીચંદ્ર" ની રચના કરી.
➽ જેના 4 ભાગ છે.
➽ બુદ્ધિધનનો કારભાર (1887)
➽ ગૌણસુંદરીની કુટુંબજાળ (1892) ➽ માનચતુર અને ધર્મલક્ષ્મી
➽ રત્નગિરીનું રાજ્યતંત્ર (1898)
➽ સરસ્વતીનું મનોરાજ્ય (1901)
🌀આત્મચરિત્ર
➽ બીજા દ્વારા લખાયેલ પ્રખ્યાત વ્યક્તિનું જીવનચરિત્ર.
➽ "અગ્નિકુંડમાં ઊગેલું ગુલાબ" નારાયણ દેસાઈ રચિત. મહાદેવભાઈ દેસાઈના જીવનનું વર્ણન.
🌀કવિતા
➽ "બાપાની પીંપર" દલપતરામ રચિત.
➽ પ્રથમ કરૂણ કવિતા "ફાર્બસ વિરહ" દલપતરામ રચિત.
➽ અંગ્રેજી કવિતાના પિતા "ચોસર" ગણવામાં આવે છે.
🌀કાવ્યસંગ્રહ
➽ ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ "ગુજરાતી કાવ્યદોહન".
🌀નવલકથા
➽ ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ નવલકથા "કરણઘેલો" (1886), નંદશંકર તુળજાશંકર મહેતા રચિત.
➽ ગુજરાતી ભાષાના ઉત્તમ નવલકથાકાર "કનૈયાલાલ મુનશી".
➽ મુળ "યુરોપિયન" સાહિત્ય કથા.
➽ નવલકથાને "ભાગ"માં વિભાજિત કરવામાં આવે છે.
🌀નાટક
➽ ગુજરાતી ભાષાનું પ્રથમ નાટક "લક્ષ્મી".
➽ "યુરોપિયન" સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ ગુજરાતી ભાષાનું પ્રથમ તખ્તાલાયકી ધરાવતું નાટક "રાઈનો પર્વત" રમણભાઈ નીલકંઠ રચિત.
🌀નવલિકા (ટૂંકી વાર્તા)
➽ ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ નવલિકા "ગોવાલણી" મલિયાનીલ રચિત (કંચનલાલ મહેતા)
➽ નવલિકા ક્ષેત્રની ઉત્તમ કૃતિ "તણખામંડળ" ધૂમકેતુ રચિત. ધૂમકેતુએ નવલિકાને 'તણખો' કહ્યું છે.
🌀આત્મકથા
➽ અધુરો સાહિત્ય પ્રકાર છે.
➽ ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ આત્મકથા "મારી હકીકત" નર્મદ રચિત.
🌀નિબંધ
➽ ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ નિબંધ "મંડળી મળવાથી થતાં લાભ" (1851) નર્મદ રચિત.
🌀ગઝલ
➽ વિદેશી સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ અરબી અને ફારસી ભાષા પરથી ગુજરાતીમાં.
➽ પ્રેમ, વિરહ, પ્રેમભક્તિ મુખ્ય વિષય.
➽ બે પ્રકાર:
📌ઇશ્કેહકીકી = ઈશ્વર તરફનો પ્રેમ
📌ઇશ્કેમિજાજી=પ્રિયતમ તરફનો પ્રેમ
➽ પ્રત્યેક પંક્તિ શેર કહેવાય.
➽ ગઝલનો પહેલો શેર "મત્લા" કહેવાય.
➽ ગઝલનો છેલ્લો શેર "મક્તા" કહેવાય.
🌀સોનેટ
➽ "ઈટાલિયન" સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ 14 પંક્તિ.
➽ વિભાજન
📌શેક્સપિયરશાહી સોનેટ (4+4+4+2)
📌મિલ્ટનશાહી સોનેટ (અનિયમિત)
📌પેટ્રોકશાહી સોનેટ (8+6)
➽ ગુજરાતીમાં પ્રથમ સોનેટ "ભણકારા" (ઇ. સ. 1887) બ.ક.ઠાકોર
🌀ખંડકાવ્ય
➽ સંસ્કૃત સંજ્ઞા.
➽ પ્રકૃતિનું આલેખન.
➽ ગુજરાતીમાં પ્રથમ ખંડકાવ્ય "પૂર્વાલાપ" મણિશંકર રત્નજીભટ્ટ.
🌀ગરબી
➽ ગરબીના પિતા "દયારામ"
➽ પદ માંથી જન્મ. સ્ત્રીપ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ શામળે પણ રચના કરી છે.
🌀ગરબો
➽ વલ્લભ મેવાડો (ભટ્ટ)
➽ ધોળા મેવાડા (ભટ્ટ)
🌀ભવાઈ
➽ ગદ્ય સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ ભવાઇના મેવાડીને "નાયક" કહેવાય.
➽ સ્ત્રી પાત્રો પુરૂષ ભજવે.
➽ ભવાઇની રચના "અસાઈત ઠાકરે" (ત્રાગાળા) કરેલી.
➽ 360 ભવાઈ વેશ આપ્યા. "રામદેવપીરનો વેશ" સૌથી જૂનો.
🌀પદ્ય વાર્તા
➽ પદ્યવાર્તાના પિતા "શામળ ભટ્ટ".
➽ ગુજરાતીમાં પ્રથમ પદ્યવાર્તા "પદ્માવતી" (1718).
➽ શામળે છપ્પામાં પદ્યવાર્તા લખી છે.
🌀આખ્યાન
➽ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો સૌથી પ્રચલિત સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ આખ્યાન કહેનાર "માણભટ્ટ".
➽ આખ્યાનને કડવામાં વિભાજિત ભાલણે કર્યું. કડવાને ત્રણ ભાગમાં પ્રેમાનંદે વિભાજિત કર્યું.
➽ આખ્યાનનો પિતા "ભાલણ".
➽આખ્યાન શિરોમણી "પ્રેમાનંદ"
➽ આધુનિક માણભટ્ટ "ધાર્મિકલાલ પંડ્યા" (વડોદરા)
🌀રાજિયા/મરશિયા
➽ શોકપ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર
➽ રાજિયાના પિતા "બાપુસાહેબ ગાયકવાડ"
➽ સંસ્કાર ગીતો જન્મથી લઈને મૃત્યુ સુધી પર "મહાવીર સિંહ ગોહિલે" સંશોધન કર્યું છે.
🌀કાફી
➽ ધર્મ પ્રધાન /ભક્તિ પ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ રચયિતા "ધીરા ભગત".
➽ કાફી 14 લીટીનું કાવ્ય છે પણ સોનેટ નથી.
🌀ચાબખા
➽ કટાક્ષમય શૈલી.
➽ રચના "ભોજલરામ (ભોજાભગત)".
🌀છપ્પા
➽ છ પંક્તિનું પદ પ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ રચના "અખા ભગત".
🌀પદ
➽ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો સૌથી નાનો સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ પદની રચના "નરસિંહ મહેતા" એ કરી.
➽ પદના પ્રકાર. 1. પ્રભાતીયા 2. ભજન
🌀 સ્તવન
➽ 24 તીર્થકરોની સ્તુતિ કરતો સાહિત્ય પ્રકાર એટલે "સ્તવન".
🌀પ્રબંધ
➽ મુખ્ય રસ "વીર" છે.
➽ પ્રથમ પ્રબંધ કાવ્ય "કાન્હડદે પ્રબંધ" (1456) પહ્મનાભ રચિત.
🌀બારમાસી
➽ મુખ્ય રસ "વિરહ" છે